ปี 2026 กำลังจะกลายเป็น “ปีของความพร้อม” มากกว่าปีของการแก้ปัญหาเฉพาะหน้า งานตรวจสอบบัญชีจะขยับจากการมองแค่ความถูกต้องเชิงเทคนิคและเอกสาร ไปสู่การตรวจสอบเชิงความเสี่ยงอย่างเต็มรูปแบบ (Risk-Based Audit: RBA) ที่ให้ความสำคัญกับ

• คุณภาพของข้อมูล (Data Quality)
• ความน่าเชื่อถือของระบบควบคุมภายใน (Internal Control Reliability)
• การกำกับดูแลของฝ่ายบริหาร (Governance & Oversight)

สำหรับหลายองค์กร การเตรียมเอกสารเมื่องานตรวจสอบเริ่ม จะไม่เพียงพออีกต่อไป สิ่งที่ผู้สอบบัญชียุค Risk-Based Audit มองหา คือ องค์กรที่มีความพร้อมด้านข้อมูลและคอนโทรลตลอดทั้งปี เพื่อให้สามารถลด Audit Risk ลดต้นทุนการตรวจสอบ และปิดงบได้ตรงเวลา

1. แนวคิดการเตรียมความพร้อมสู่ Risk-Based Audit ในปี 2026

ในอดีต หลายองค์กรคุ้นเคยกับการ “เตรียมเอกสารเมื่อต้องส่งให้ผู้สอบบัญชี” แต่ในบริบทปี 2026 เป็นต้นไป แนวคิดจะเปลี่ยนเป็น การมีระบบ ข้อมูล และคอนโทรลที่พร้อมใช้งานตลอดเวลา ไม่ใช่เฉพาะช่วงปิดงบเท่านั้น

แกนหลักของการเตรียมความพร้อมสามารถมองได้ 3 มิติหลัก:

• Business Risk Readiness – ความพร้อมด้านการระบุและบริหารความเสี่ยงธุรกิจ
• Financial Reporting Readiness – ความพร้อมด้านการจัดทำงบการเงินและข้อมูลประกอบ
• Data & IT Readiness – ความพร้อมด้านระบบสารสนเทศ ข้อมูล และการควบคุมที่เกี่ยวข้อง

2. Data Readiness 2026: เตรียมข้อมูลให้พร้อมก่อนผู้สอบบัญชีเข้าตรวจ

ในงานตรวจสอบเชิงความเสี่ยง ข้อมูลคือจุดตั้งต้นของการประเมินระดับความเสี่ยงของกิจการ หากข้อมูลไม่ครบ ไม่ถูกต้อง หรือไม่เชื่อมโยง ผู้สอบบัญชีจำเป็นต้องเพิ่มการทดสอบเชิงสาระ (Substantive Procedures) ซึ่งมักแปลว่า ใช้เวลามากขึ้น และมีต้นทุนการตรวจสอบสูงขึ้น

Data Readiness ในปี 2026 สามารถแบ่งมุมมองออกได้เป็น 3 ระดับสำคัญ:

2.1 ความครบถ้วนของข้อมูล (Data Completeness)

• ระบบ ERP หรือระบบหลักควรครอบคลุมโมดูลสำคัญ เช่น รายได้และลูกหนี้ (AR), จัดซื้อและเจ้าหนี้ (AP), เงินสดและธนาคาร, ทรัพย์สินถาวร (FA), เงินเดือนและค่าจ้าง (Payroll)
• หลีกเลี่ยงการทำบัญชีนอกระบบหลัก (เช่น Excel) โดยเฉพาะธุรกรรมสำคัญหรือธุรกรรมที่มีมูลค่าสูง
• มีการปิดงวดย้อนหลังอย่างเป็นทางการ และควบคุมการเปิดงวดทางบัญชีเพื่อป้องกันการปรับปรุงย้อนหลังโดยไม่จำเป็น

2.2 ความถูกต้องของข้อมูล (Data Accuracy)

• สามารถกระทบยอด Sub-ledger กับ General Ledger ได้ครบถ้วนทุกสิ้นเดือน
• ไม่มีการปรับปรุงบัญชีย้อนหลังโดยไม่มีเอกสารสนับสนุนหรือการอนุมัติที่ชัดเจน
• รายการปรับปรุงปลายงวด (Closing Entries / GJV) มีเหตุผลรองรับ และผ่านการอนุมัติอย่างเป็นระบบ
• มี Audit Trail ที่ตรวจสอบย้อนหลังได้ ทั้งในระบบบัญชีและระบบสนับสนุนอื่น ๆ

2.3 ความเชื่อมโยงของข้อมูล (Data Integration)

• ระบบขายเชื่อมโยงกับระบบบัญชีโดยอัตโนมัติ ลดการลงข้อมูลซ้ำซ้อนด้วยมือ
• ระบบจัดซื้อเชื่อมโยงกับระบบจ่ายชำระและระบบคลังสินค้า (เช่น 3-Way Matching ระหว่าง PO, GR, Invoice)
• ระบบเงินเดือนเชื่อมกับ GL โดยอัตโนมัติ ลดความเสี่ยงจากการลงบัญชีแบบ Manual

หากองค์กรยังใช้ Excel เป็น “ระบบหลัก” ในการบันทึกและสรุปข้อมูลทางการเงินในปี 2026 ผู้สอบบัญชีมีแนวโน้มที่จะจัดองค์กรอยู่ในกลุ่ม High Data Risk ซึ่งจะส่งผลให้ต้องเพิ่มขอบเขตการตรวจสอบเชิงสาระและจำนวนตัวอย่างทันที

3. Internal Control Readiness 2026: ไม่ใช่แค่ “มีคอนโทรล” แต่ต้อง “คอนโทรลทำงานได้จริง”

ภายใต้ Risk-Based Audit ผู้สอบบัญชีจะประเมินทั้ง การออกแบบคอนโทรล (Control Design) และ ประสิทธิผลในการปฏิบัติจริง (Operating Effectiveness) เพื่อดูว่าระบบควบคุมภายในสามารถลดความเสี่ยงของการผิดพลาดเชิงสาระสำคัญได้จริงหรือไม่

3.1 ความพร้อมด้านการออกแบบคอนโทรล (Design Readiness)

• แยกหน้าที่ระหว่างผู้จัดทำ (Maker), ผู้ตรวจสอบ (Checker) และผู้อนุมัติ (Approver) อย่างชัดเจน
• มีหนังสือมอบอำนาจหรือระเบียบการอนุมัติ (Delegation of Authority: DOA) เป็นลายลักษณ์อักษร
• ออกแบบขั้นตอนการทำงานให้ไม่สามารถมีบุคคลใดทำรายการครบทุกขั้นตอนด้วยตนเอง
• รายการสำคัญที่มีผลกระทบต่อผลการดำเนินงานและฐานะการเงินต้องอยู่ในระดับที่ฝ่ายบริหารรับรู้และกำกับดูแล

3.2 ความพร้อมด้านการปฏิบัติจริง (Operating Effectiveness)

• มีหลักฐานการอนุมัติในทุกขั้นตอนตามที่กำหนดไว้ใน DOA หรือระเบียบที่เกี่ยวข้อง
• ธุรกรรมสำคัญมีเอกสารสนับสนุนครบถ้วน และสามารถตรวจสอบย้อนกลับได้
• มีการติดตามและทบทวนคอนโทรลโดยฝ่ายอิสระ เช่น Internal Audit หรือผู้บริหารที่ไม่ได้เป็นผู้ทำรายการ
• ดำเนินการแก้ไข Control Weakness อย่างเป็นระบบ ไม่ใช่เฉพาะช่วงที่ผู้สอบบัญชีเข้าตรวจ

3.3 ความพร้อมด้าน IT General Controls (ITGC) ในปี 2026

• การกำหนดสิทธิ์ผู้ใช้งานระบบตามหน้าที่จริง (Role-based Access) เพื่อลดความเสี่ยงจากการเข้าถึงข้อมูลเกินจำเป็น
• มีการควบคุมการเปลี่ยนแปลงโปรแกรมและระบบ (Change Management) อย่างเป็นขั้นตอน
• มีระบบสำรองข้อมูล (Backup & Recovery) และมีการทดสอบแผนรองรับอย่างสม่ำเสมอ
• มีการตรวจสอบและทบทวน Log การใช้งานระบบในช่วงเวลาที่เหมาะสม

หาก ITGC ไม่ผ่านการประเมิน ผู้สอบบัญชีจะไม่สามารถเชื่อมั่นในข้อมูลที่มาจากระบบได้เต็มที่ และจำเป็นต้องกลับไปใช้การตรวจสอบเชิงเอกสารในปริมาณมาก ซึ่งย่อมหมายถึง Audit Cost และ Audit Time ที่เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ

4. High-Risk Areas ที่องค์กรต้อง “เตรียมเชิงรุก” สำหรับปี 2026

ฝ่ายบริหารควรมองพื้นที่ความเสี่ยงสูงเหล่านี้เป็น “Priority List” ในการเตรียมข้อมูลและคอนโทรลตั้งแต่ต้นปี เพื่อลดโอกาสเกิดข้อผิดพลาดและข้อสังเกตจากผู้สอบบัญชี

4.1 รายได้และสัญญา (Revenue – TFRS 15)

• การระบุ Performance Obligation ให้ชัดเจนในแต่ละประเภทสัญญา
• การพิจารณาเงื่อนไขการรับรู้รายได้แบบ Over Time เทียบกับ Point in Time
• การติดตามและบันทึก Contract Asset / Contract Liability อย่างถูกต้อง

4.2 สัญญาเช่า (Leases – TFRS 16)

• การพิจารณาว่ามี Embedded Lease ซ่อนอยู่ในสัญญาบริการหรือไม่
• การกำหนด Discount Rate ที่เหมาะสมและมีเหตุผลรองรับ
• การเปิดเผยข้อมูลในหมายเหตุประกอบงบการเงินให้ครบถ้วนตามข้อกำหนด

4.3 การนำเสนองบและการจัดกลุ่มกำไร (TFRS 18)

• การจัดหมวดหมู่รายการเป็น Operating, Investing และ Financing ให้สอดคล้องกับธุรกิจ
• การแยกรายการพิเศษหรือรายการที่ไม่ปกติออกจากผลการดำเนินงานปกติ เพื่อให้ผู้อ่านงบเข้าใจผลการดำเนินงานจริง

4.4 ประมาณการทางบัญชี (ECL, Provision, Impairment)

• Assumption และ Parameter ที่ใช้ในการประมาณการต้องมีข้อมูลรองรับ
• มีการทบทวนและอนุมัติโดยผู้บริหารระดับสูง

4.5 บัญชีทั่วไปและ Management Override (GJV)

• การอนุมัติรายการปรับปรุงที่มีผลกระทบต่อกำไรหรือส่วนของผู้ถือหุ้นอย่างมีนัยสำคัญ
• การควบคุมไม่ให้เกิดการใช้ GJV ในการหลีกเลี่ยงคอนโทรลหลัก หรือในการ “จัดแต่ง” ผลประกอบการ

5. บทบาทของฝ่ายบริหารในการเตรียมความพร้อม ปี 2026

Risk-Based Audit ในปี 2026 ไม่ใช่เรื่องของฝ่ายบัญชีเพียงฝ่ายเดียวอีกต่อไป แต่เป็นเรื่องของ ทั้งองค์กร โดยเฉพาะฝ่ายบริหารและคณะกรรมการที่มีหน้าที่กำกับดูแลระบบควบคุมภายในและคุณภาพของข้อมูล

ฝ่ายบริหารจึงควรดำเนินการอย่างน้อยในประเด็นต่อไปนี้:

• จัดทำ Risk Register ขององค์กร และทบทวนความเสี่ยงอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง
• กำหนด Key Risks & Key Controls (KRC) อย่างเป็นระบบ และเชื่อมโยงกับกระบวนการทำงานจริง
• ติดตามและแก้ไขข้อบกพร่องของระบบควบคุมภายในอย่างต่อเนื่อง ไม่รอจนกว่าผู้สอบบัญชีจะออกข้อสังเกต
• กำกับการใช้ดุลพินิจทางบัญชี (Management Judgment) ให้มีเหตุผล โปร่งใส และมีเอกสารสนับสนุน
• เตรียม Management Analysis & Supporting Data ให้พร้อมสำหรับการตรวจสอบตั้งแต่ก่อนเริ่มงาน audit

6. สิ่งที่ผู้สอบบัญชีจะเน้นเป็นพิเศษในปี 2026

ในบริบทของ Risk-Based Audit ผู้สอบบัญชีจะให้ความสำคัญกับ “คุณภาพของระบบและข้อมูล” ไม่แพ้ “ตัวเลขในงบการเงิน” ประเด็นหลักที่มักถูกจับตา ได้แก่:

• ความน่าเชื่อถือของข้อมูลจากระบบ ERP และระบบสนับสนุนอื่น
• ประสิทธิผลของระบบควบคุมภายในทั้งด้าน Design และ Operating Effectiveness
• ความสมเหตุสมผลของประมาณการทางบัญชีและดุลพินิจของฝ่ายบริหาร
• ความโปร่งใสในการเปิดเผยข้อมูลในงบการเงินและหมายเหตุประกอบงบ
• บทบาทการกำกับดูแลของฝ่ายบริหารและคณะกรรมการ

สำหรับองค์กรที่ต้องการขยับจาก “การตอบสนองเมื่อถูกตรวจสอบ” ไปสู่ “การเตรียมพร้อมเชิงรุก” การประเมิน Data Readiness, Internal Control Readiness และ Governance Framework อย่างเป็นระบบ จะกลายเป็นหนึ่งใน โครงการสำคัญของปี 2026 ซึ่งผู้สอบบัญชีและที่ปรึกษามืออาชีพสามารถช่วยออกแบบและร่วมเดินไปด้วยกันได้